آجرها و سفال‌ها از ترکیبات مختلفی ساخته و تولید می‌شوند. این ترکیبات شامل آب، خاک رس و مواد افزودنی هستند. این مواد افزودنی در هر کشوری متفاوت است و مواد خاصی را به عنوان مواد افزودنی به کار می‌برند. در ایران اغلب از موادی مانند ماسه، آهک و پودر سنگ به عنوان مواد افزودنی استفاده می‌کنند. بنابراین انواع آجر و سفال در جهان در دسترس است که متناسب با خاک و مواد معدنی موجود در خاک آن کشور، ویژگی‌ها و رنگ‌های متفاوتی دارد. در این مطلب می‌خواهیم شما را با انواع آجرها براساس کاربرد، شکل و اندازه و همچنین کیفیت آن‌ها آشنا کنیم و به طور جامع برایتان شرح دهیم تا بتوانید با دنیای آجرها و سفال‌ها بیشتر آشنا شوید. همچنین مزایا و معایب آن‌ها را نیز بدانید.
تاریخچه آجر و سفال در جهان
آجرهای اولیه در جهان در مناطق گرم و خشک به وجود آمده و از گل ساخته شده بودند. اگر به بقایای خانه‌ها در مصر و دیگر مناطق جهان توجه کنید، متوجه خواهید شد که در بقایای به جا مانده از این خانه‌ها، آجرهای گلی به کار برده شده است. در مصر باستان اغلب آجرها ترکیبی از خاک رس و کاه بودند که در آن زمان در مصر موجود بوده است. جالب است بدانید نقاشی‌های کشیده شده بر روی سنگ‌های به‌جامانده، در مصر باستان، نمایانگر افرادی بوده است که مشغول کار و ترکیب کردن مواد گلی بوده‌اند که حتی حمل آن‌ها را نیز به تصویر کشیده شده است. حقیقتا مصر باستان آغازگر بسیاری از پیشرفت‌های امروزی جهان بوده است؛ اما اگر بخواهیم اولین تحول در آجر و سفال را بدانیم. باید به 3500 سال قبل برگردیم که اولین آجرها بدون گرمای خورشید ایجاد شد و به مرور و با رشد بشریت، در مناطق گرم و سرد گسترش یافت.
پیشینه آجر و سفال در قرون وسطی:
یک حقیقت جالب را بدانید که علاوه بر مصر باستان، در روم باستان و قرون وسطی نیز از آجر استفاده می‌شده است. در روم باستان اکثر آجرها از خاک رس سفید و قرمز تولید و ساخته می‌شده‌اند. اولین ابداعان آجر پخته، رومیان بودند که با آجرهای مصر باستان، در اندازه و شکل متفاوت بودند. اغلب آجرهایی که روم باستان تولید می‌کردند؛ به صورت مثلث، مربع و مستطیل بود. شاید دلیل این اندازه‌های متفاوت، این بود که آجرها را در بهار می‌ساختند و به مدت دو سال در انبار نگهداری می‌کردند و بعد از اتمام، دو سال مورد استفاده قرار می‌دادند. نمونه‌ای از آجرهای رومی را می‌توانید در حمام های کاراکالا ببینید.
در قرون وسطی نیز از آجرهای قرمز برای ساخت بنا و خانه استفاده می‌شد. این دوره را به اسم دوره گونیک آجری می‌نامند. در بقایای به جا مانده از بناها در کشورهایی مانند لهستان، لیتوانی، ایتالیا، آلمان، استونی، بلاروس، سوئد، فنلاند، روسیه و لتونی می‌توان این نوع آجرها را مشاهده نمود.
تاریخچه آجر و سفال در ایران:
اگر بخواهید قدمت آجر را در ایران بدانید، لازم است یک سفر به شوش بروید. در شوش بقایایی از آجرهایی است که در هزاره چهارم قبل از میلاد استفاده شده است. همچنین در تخت جمشید و پاسارگاد در فارس و سیلک کاشان، می‌توانید از آجرهایی که استفاده می‌کردند، دیدن کنید. با ظهور دوره اسلامی در ایران، از آجر و سفال به عنوان یک عنصر تزئینی استفاد گردید و در مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع شیراز و مسجد جامع تبریز این آجرها را می‌توانید از نزدیک ببینید و زیبایی آن را متوجه شوید. در دوران معاصر در ایران تولید آجر به طور چشم‌گیری افزایش یافت و این افزایش باعث ایجاد تقاضای بیشتری برای آن‌ها شد؛ بنابراین استفاده از آن‌ها در ساخت و ساز (حتی استفاده در نمای بیرونی ساختمان نیز) بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
انواع آجر و سفال در ایران
در ایران براساس شکل، کیفیت، اندازه و کاربرد، آجر و سفال را دسته‌بندی می‌کنند. در ادامه با ما همراه باشید تا با آن‌ها بیشتر آشنا شویم.
انواع آجر و سفال براساس شکل
آجر و سفال در ایران از نظر شکل به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
آجر و سفال مربع شکل: این آجرها شکل مربعی دارند و یکی از رایج ترین سفال‌های حال حاضر ایران هستند.
آجر و سفال مستطیلی شکل: این آجرها به شکل مستطیل هستند و این مستطیل بودن آن را برای دیوارهای بلند و مرتفع مناسب کرده است.
انواع آجر و سفال براساس اندازه
انواع آجر و سفال براساس اندازه نیز به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. این نوع دسته بندی در حقیقت مقایسه دو نوع آجر نسبت به هم است.
آجر و سفال کوچک: این نوع آجرها دارای طول و عرض کمتری نسبت به آجر و سفال بزرگ می‌باشند.
آجر و سفال بزرگ: این نوع آجرها طول و عرض بیشتری نسبت به آجرهای کوچک دارند.
انواع آجر و سفال از نظر کیفیت
آجر و سفال از نظر کیفیت نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند.
آجر و سفال درجه یک: کیفیت آجرهای درجه یک از درجه دو بالاتر است و از این رو، در ساختمان‌های دارای حساسیت بالا استفاده می‌گردد. هرچه ساخت یک ساختمان از اهمیت بالاتری برخوردار باشد و هزینه‌های ساخت و ساز برای کارفرما مهم نباشد، لازم است از متریال و آجرهای با کیفیت‌تر و درجه یک استفاده گردد.
آجر و سفال درجه دو: این نوع آجرها که کیفیتی به نسبت پائین‌تر در آجرها و سفال‌ها دارند؛ برای ساختمان‌های معمولی و با بودجه‌بندی محدود استفاده می‌گردد.
پیشنهاد ما به شما عزیزان این است که هرگاه اقدام به ساخت یک سازه کردید؛ حتما از مواد و متریال باکیفیت و درجه یک استفاده نماید؛ زیرا در این صورت عمر مفید ساختمان خود را افزایش داده‌اید.
آجر و سفال از نظر کاربرد و کارایی
آجر و سفال ها از نظر کارایی و کاربرد نیز به دو دسته عمده دسته‌بندی می‌شوند که عبارتند از:
آجر و سفال مناسب دیوارها:
آجر و سفال‌هایی که اغلب در دیوارهای داخلی و خارجی یک ساختمان استفاده می‌شوند، در این دسته قرار می‌گیرند. از انوع این آجرها می‌توان به آجر و سفال فشاری، توپر، نیمه توپر، سوراخ‌دار و آجرنما اشاره کرد.
آجر و سفال مناسب کف:
آجرها و سفال‌هایی که در قسمت کف ساختمان استفاده می‌گردند، در این دسته قرار می‌گیرند. از جمله این آجرها می‌توان از نوع آجر و سفال فرشی، کفپوشی و صنعتی نام برد که کاربردهای متنوعی دارند.
مزایا آجر و سفال در ایران
آجر و سفال در طول قرون گذشته تاکنون مزایای خوبی به همراه داشته است و از این رو به یکی از اساسی‌ترین مصالح در ساختمان‌سازی تبدیل شده است. از این رو دارای مزیت‌های زیر است:
1.مقاومت و دوام بالا در برابر بارهای وارد شده به یک سازه و ساختمان
2.آجرها و سفال‌ها در حقیقت یک نوع عایق صوتی و حرارتی محسوب می‌شوند
3.آجر و سفال هزینه‌ی پائینی دارد و از این رو کاربرد آن در ساختمان‌سازی همیشگی است
4.آجر و سفال به دلیل محتویاتی که دارد جز سبک‌ترین مصالح ساختمانی است
معایب آجر و سفال در ایران
علاوه بر مزایا بسیار خوب آجر و سفال، باید معایب آن نیز مورد توجه قرار گیرد. البته تنها می‌توان یک عیب برای آن مطرح کرد که ان هم جذب رطوبت بالای آن است.
از اینکه تا انتهای مطالب با ما همراه بودید صمیمانه متشکریم. می‌توانید از مطالب قبلی در مورد نکات مهم اجرای سفال چینی و مطالب دیگر استفاده کنید و اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهید.
شرکت جهاد کشاورزی کارکنان استان اصفهان
گردآورنده: بهار طاهری و سید حامد موسوی از تیم نرم‌افزاری رامان صفرویک
تاریخ انتشار: 9 فروردین 1403